شاید بسیاری از ما در مراقبت از دهان و دندان سهل انگار باشیم، اما کافیست مشکلی هر چند کوچک در سلامت دندان‌ها ایجاد شود، بخش‌هایی از دندان آسیب دیده یا از دست برود، تا متوجه شویم چه نعمتی را از دست داده‌ایم! با توجه به موقعیت قرارگیری دندان و همچنین بافت خاصی که آن را تشکیل داده است، آسیب دیدگی، شکستن و از دست رفتن آن بسیار محتمل است. شاید در گذشته جایگزینی برای جبران دندان‌های از دست رفته وجود نداشت، اما خوشبختانه امروز، آیتم‌های زیادی تحت عنوان پروتز دندان جای خالی دندان‌های از دست رفته را پر می‌کنند.
پروتز دندان مثل پروتز سینه، دست، پا و… نوعی اندام مصنوعی است که به چند طریق ثابت، متحرک و ایمپلنت نقش دندان را دهان ایفا می‌کند. دندان‌هایی که در اثر عوامل ژنتیکی و افزایش سن، تغذیه نامناسب، مصرف دخانیات، بیماری‌های لثه، دیابت، ضربه و آسیب فیزیکی در ورزش یا تصادف و… دچار آسیب می‌شوند، به کمک پروتز دندان قابلیت جایگزینی دارند. طبق آمار رسمی موجود حدود ۷۰ درصد بزرگسالان حداقل یک دندان از دست رفته در دهان خود دارند که باید آن را جایگزین کنند. بنابراین شناخت انواع پروتز دندان از دیدگاه دکتر مرضیه اسدی می‌تواند جالب و کاربردی باشد.
چرا استفاده از پروتز دندان اهمیت دارد؟
تصور اشتباه بسیاری افراد در مورد پروتز دندان این است که پروتز یا دندان جایگزین تنها جنبه زیبایی دارد. با توجه به اینکه دندان تاثیر زیادی در چهره و اعتماد به نفس افراد دارد، یکی از مهمترین دلایل استفاده از پروتز پر کردن جای خالی دندان‌ها از لحاظ بصری است. هرچند این یکی از مهمترین کاربردهای پروتز به شمار می‌رود، اما واقعیت این است که نقش پروتز در جایگزین کردن دندان‌های آسیب دیده فراتر از این‌ها است.
- حفظ سلامت استخوان فک: وقتی دندانی کشیده می‌شود، استخوان فک در قسمت نگهدارنده آن تحلیل رفته و تراکم ایده‌آل خود را از دست می‌دهد که این خود شروعی برای مشکلات بزرگتر دهان و دندان است.
- مشکل در گفتار و تلفظ صحیح حروف: صدایی که در تارهای صوتی و حنجره ایجاد می‌شود، به خودی خود مفهوم و فرم خاصی ندارد. بلکه این حرکت صحیح لب و زبان در دهان است که به آن شکل می‌دهد و امکان ارسال پیامی مفهوم دار را فراهم می‌کند. زبان که قویترین ماهیچه بدن است، به وسیله فشاری که به سقف دهان و دندان‌ها وارد می‌کند، می‌تواند حروف را به درستی ادا کرده و اصواتی معنادار تولید کند. بنابراین جای خالی دندان‌ها گفتار را نیز دچار مشکل می‌کند.
- تغییر موقعیت دندان: کاهش تراکم و تحلیل رفتن استخوان فک در اثر از دست رفتن دندان، می‌تواند موجب حرکت و بر هم خوردن نظم دیگر دندان‌ها شود. بنابراین هوشمندانه است پیش از گسترش مشکل، با استفاده از پروتز دندان (خصوصا ایمپلنت دندان که ماندگارتر است)، جای خالی را پر کرد.
- مشکل در خوردن غذا: شاید این مشکل در افراد مسن که دندان‌های خود را از دست داده‌اند، ملموس‌تر باشد که فرد با از دست دادن دندان‌ها نتواند به درستی غذا بخورد. ۴ نوع دندانی که در دهان انسان وجود دارند، هر یک وظیفه‌ای خاص را در جویدن غذا به عهده دارند و نبودشان روند غذا خوردن را دچار مشکل می‌کند. به‌ویژه وقتی که چند دندان آسیب می‌بینند، رژیم غذایی فرد محدود به غذاهای نرمی می‌شود که نیاز به جویدن چندان ندارند که این اصلا خوشایند نمی‌باشد.
- برهم زدن فرم جوان و زیبای چهره: از دست دادن چند دندان با تحلیل بافت استخوانی و تغییر فرم فک و چانه، به کلی حالت چهره را برهم می‌ریزد. حتی یک دندان از دست رفته هم با یک لبخند آشکار می‌شود و تخریب اعتماد به نفس فرد را به دنبال دارد. بنابراین استفاده از انواع پروتز دندان می‌تواند ظاهر فرد را نیز جوان و شاداب کرده و اعتماد به نفس و لبخندی زیبا را به وی بازگرداند.
بیشتر بخوانید: کامپوزیت دندان با جدیدترین روش
انواع پروتز دندان
امروزه پیشرفت دندانپزشکی سبب شده راه‌های مختلفی برای جایگزین کردن دندان پیش روی افراد قرار گیرد. از این رو انواع پروتز دندان از لحاظ ماندگاری، روش استفاده و هزینه با هم تفاوت‌هایی دارند و اغلب از نظر نحوه قرارگیری به چند دسته تقسیم می‌شوند.
پروتز دندان ثابت
پروتزهای ثابت همانطور که از نامشان پیداست، به طور دائم در دهان باقی می‌مانند و قابلیت جابجایی ندارند. از این جهت است که مراقبت از پروتز دندان در مورد انواع ثابت پروتز، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
پروتز ثابت روکش
روکش یا ونیر از جمله پروتزهای ثابت دندان است که برای محافظت و پشتیبانی از دندان‌های آسیب دیده مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای نصب پروتز دندان از نوع روکش، پوششی به ضخامت حدودا 0.5 میلی‌متر روی سطح مینای دندان که تراش خورده، نصب می‌شود. این روکش در مورد آسیب‌های جزیی دندان (در حالیکه همچنان دیواره دندان وجود دارد) کارآمد است. بهطوریکه ترک دندان، لب پر شدگی، کج و معوجی، تیرگی و تغییر رنگ دندان را می‌توان به وسیله روکش اصلاح کرد.
پروتز ثابت بریج یا پل
درحالی‌که روکش روشی برای درمان تکی دندان‌های از دست رفته است، بریج می‌تواند جای خالی چند دندان از دست رفته کنار هم را پر کند. وقتی چند دندان کنار هم از بین رفته‌اند، دندانپزشک دو دندان باقی مانده از ابتدا و انتها را ستون قرار می‌دهد تا پلی میان آن‌ها بسازد. با وجود این پل امکان پر کردن فضای خالی دندان‌ها وجود دارد و ظاهر و عملکرد دندان‌ها برای جویدن و صحبت کردن بهبود می‌یابد.
پروتز دندان متحرک
برخلاف نوع ثابت، پروتزهای متحرک دندان امکان جابجایی لحظه‌ای دارند و هرگاه استفاده از پروتز ثابت برای فرد مقدور نباشد، از این نوع پروتزهای دندان استفاده می‌کنند. موارد کاربری انواع پروتز دندان متحرک معمولا هنگامی است که فرد تعداد زیادی دندان از دست داده باشد. در نتیجه این آیتم‌ها پیش روی وی قرار می‌گیرد:
پروتز دندان متحرک پارسیل
وقتی یک یا چند دندان در فک بالا یا پایین بیمار از دست رفته باشند، می‌توان از پروتز متحرک پارسیل (نوع تمام آکریل یا کروم کبالت) استفاده کرد. این پروتزها که به عنوان دندان تکه‌ای نیز معروف هستند، روشی مقرون به‌صرفه برای ترمیم و زیباسازی دندان به شمار می‌روند و علاوه بر تقویت استخوان فک، گفتار و جویدن را بهبود می‌بخشند.
دندان مصنوعی کامل
راهی به صرفه برای جایگزینی تمام دندان‌ها به طور یکپارچه است که البته امکان زرد شدن و شکستگی در طی زمان را دارد.
پروتز نیمه متحرک دندان
روشی ادغامی از ایمپلنت و دندان مصنوعی کامل بهطوریکه دندان مصنوعی روی پایه‌های ایمپلنت تعبیه شده در لثه نصب شود.
شاید ذکر است که مناسبترین نوع پروتز دندان برای هر فرد با توجه به شرایط دهان و دندان ایشان و توسط متخصص پیشنهاد داده می‌شود و البته هزینه پروتزها در انتخاب تاثیرگذار هستند.